Dil veya lisan, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araç, kuralları olan ve bu kurallar içerisinde gelişen canlı bir varlık olarak tanımlanmaktadır.İletişim aracı olarak kullanılan dil tarihin başlangıcından bu yana insanlar arasında iletişimi sağlamaktadır. Normal bir bebek doğumundan yaklaşık olarak 12 ay sonrasında ilk sözcüklerini çıkarmaya başlar. Zamanla çıkardığı sözcük sayısı artar ve yaklaşık 2 yaşına geldiğinde iki kelimeli cümleler kurmaya başlar.
Çocuklarda dil gelişimi için en önemli aşama 0 – 3 yaş arasıdır. Bu yaşlarda ebeveynlerin dikkat etmesi gerekmektedir. Çünkü çocukta yaşanan dil gelişimi geriliği onun psikolojik gelişimini de olumsuz etkiler. Sadece psikolojik gelişimini değil çocuğun sosyal becerilerini de zayıflatır ayrıca beyin gelişimini de yavaşlatır. Bu sebeple çocuklarda dil gelişimi çok önemlidir.
Özellikle 0 – 3 yaş döneminde ebeveynler veya birinci bakım veren kişilerin çocuğun dil gelişimini sağlam bir şekilde tamamlaması için çocuğa bolca uyaran sunmaları gerekir. Çocukla sürekli olarak iletişim halinde olup onu da iletişim kurmaya teşvik etmeleri gerekir. Ebeveynler çocuğun dil gelişiminde bir eksiklik olduğunu düşünüyorlarsa en kısa sürede bir uzmanla görüşmelilerdir.
Dilin birçok konuyu etkilediğinden ve bu sebeple çocuklarda dil gelişiminin ne kadar önemli olduğundan bahsettik. Dil gelişimi olumsuz etkilendiğinde veya sağlam temellere oturtulmadığında bu süreçten sadece çocuğun insanlarla kurduğu iletişim etkilenmez. Örneğin dil öğrenme sürecini kolaylaştırır. Ancak dilin gereken seviyede olmaması demek öğrenmenin de yavaşladığının veya yavaşlayacağının habercisidir.
Dil başlıca iki kategoride incelenir. Dışardan gelen ses ve tepkilerin anlaşılmasına alıcı dil, kişinin kendini ifade etmesine veya aldığı uyaranlara cevap vermesine ise ifade edici dil denir. Uzmanlar çocuklardaki dil gelişimini incelerken de bu iki kategori üzerinden incelerler.
ÇOCUKLARDA DİL GELİŞİMİ BASAMAKLARI
- 0 – 3 AY DÖNEMİ: Bu dönemde bebekler keyif sesleri çıkarır. Kendini ağlayarak ifade ederler.
- 4 – 6 AY DÖNEMİ: Bu dönemde bebekler, ses tonundaki değişimleri fark ederler. Konuşma sesine benzer babıldama sesleri çıkarırlar. Müzik gibi ses çıkaran şeyler dikkatini çeker ve sesin geldiği yeri takip ederler.
- 7 ay – 1 yaş dönemi: Babıldamaları artar ve çeşitlenir veya daha uzun babıldama yaparlar. Çeşitli ses ve oyunları taklit ederler ayrıca konuşulduğu zaman dinlerler ve basit komutları da yerine getirirler.
- 1 – 2 YAŞ DÖNEMİ: Bu dönemde çocukların kelime haznesinde hızlı bir şekilde artış meydana gelir. Basit tekerleme veya şarkıları da dinlerler. Birkaç sözcüklü sorular sorabilirler. İki sözcüğü bir arada kullanabilirler ve artık zamirleri de kullanmaya başlarlar bu dönemde.
- 2 – 3 YAŞ DÖNEMİ: Sözcük anlamlarındaki farklılıkları anlar hale gelirler bu dönemde. Artık konuşmaları çevresindeki çoğu insan tarafından anlaşılır hale gelmiştir. Bu dönemde 3 kelimelik cümleler kurmaya başlarlar. Algısal olarak da bazı kavramları anlamaya başlarlar.
DİL GELİŞİMDE ROL ALAN ETMENLER
Dil gelişimi konusu üzerinde yapılan araştırmalar sonucunda dil gelişimini etkileyen bazı etmenler olduğu görülmüştür. Bu etmenler sırasıyla;
- Genetik
Her sağlıklı bebek dil öğrenme yeteneği ile dünyaya gelir. Ancak bazı bebekler diğerlerinden daha yavaş veya daha geç bu öğrenimi sağlarlar. Yapılan araştırmalara göre dil gelişimini etkileyen en büyük etmenlerden birinin genetik olduğu bulunmuştur. Yani anne ve babası bebeklik döneminde geç konuşmaya başlayan çocukların da geç konuşmaya başladıkları görülmüştür.
- Fizyoloji
Bir bebeğin sağlıklı bir dil öğrenimi gerçekleştirebilmesi için en başta önünde fiziksel olarak bir engel olmaması gerekmektedir. Yani dil, damak, dudak yapısı ve dişlerinde bir problem olmaması gerekmektedir. Bu bölgelerde bulunan herhangi bir problem de dil öğrenimini ve dolayısıyla dil gelişimini olumsuz etkiler.
- Algısal, Bilişsel ve Nörolojik Gelişim
İşitme algısının normal olması sağlıklı dil gelişimi yönünden önemli basamaklardan bir diğeridir. Duyma kusuru olan bebeklerin 4-8 aylar arasında yapılan ses oyunları döneminde normallerden ayrıldığı, daha az sessiz harf kullandıkları ve ses üretimindeki yaratıcılığın giderek azaldığı araştırmalarca belirtilmiştir.
Ayrıca görsel algılama da dil gelişimini etkilemektedir. Yapılan araştırmalara göre görme bozukluğu olan bebeklerin görme bozukluğu olmayan bebeklere göre dil öğrenimini daha geç tamamladıkları tespit edilmiştir.
- Fiziksel ve Ruhsal Durum
Ağır ve uzun hastalıklar, çocuğun konuşmasını bir ya da iki yıl erteleyebilir.
- Anne-Bebek Etkileşimi ve Sosyal Çevre
Dil gelişimini en çok etkileyen etmenlerden biri de sosyal çevredir. Sosyal çevre demek aslında çocuğa verilen uyaranlardır. Çocuk ne kadar fazla uyaranla karşılaşırsa dil gelişimi de o kadar hızlı olur. Annenin çocukla olan iletişimi de bu uyaranlar arasındadır. Yani anne çocuğuyla iletişim kurdukça aslında onun dil öğrenimine de yardımcı olmaktadır.
- Cinsiyet
Yapılan araştırmalarda; annelerin yalnızca konuşarak kurdukları iletişime kızların yanıtlarının daha fazla olduğu ayrıca kız bebeklerin sözel uyaranlara, erkeklerin ise görsel uyaranlara daha fazla tepki verdikleri dikkati çekmiştir. Ayrıca annelerin kız çocukları ile daha çok konuşarak erkek çocukları ile ise dokunarak iletişim kurdukları görülmüştür.
- İki Dil
İki dil konuşulan ortamda büyüyen çocuklar veya iki dil öğrenmek zorunda olan çocuklar tek dil öğrenen çocuklara göre dil öğrenimini daha geriden tamamladıkları tespit edilmiştir. Bu sebeple de uzmanlar evin içinde tek dil konulmasını önerir.
DİL GELİŞİMİNİN GERİ KALMASININ SEBEPLERİ NELERDİR?
Her çocuğun gelişimi tabii ki farklı düzeylerde gerçekleşir. Bazı çocuklar yaşıtlarından daha geride olabilir. Ancak bu geriliğin düzeyi önemlidir. Ebeveynlerin bu geriliği takip etmeleri gerekir. Yukarıda yaklaşık olarak hangi ay ve hangi yaş düzeylerinde dil gelişiminin hangi evrede olması gerektiğinden bahsettik. Eğer çocuğunuzun bu evrelerden geride olduğunu düşünüyorsanız en yakın zamanda bir uzmandan yardım almalısınız. “Konuşur bekleyin”, “bekleyip görelim”, tarzında yaklaşımlara ailelerin kapılmaması gerekir. Dil gelişimi çocukların gelişimi için en önemli basamaklardan biridir ve ailelerin bu konuda dikkatli olması, bu konuyu kontrol altında tutmaları gerekmektedir.
Dil gelişiminin geride olmasının veya dil konuşma bozukluğunun olmasının birçok nedeni olabilir. Dil konuşma bozukluğu olan çocuklarda öncelikle; odyolojik değerlendirme, konuşma organlarının yapısal değerlendirilmesi, nörolojik sorunlar, zihinsel sorunlar, otizm gibi temel değerlendirmeler mutlaka yapılmalıdır. Bu değerlendirmeler sonucunda konuşma ve dil terapistleri olan alanında uzman kişilerle görüşülerek sorunun neden kaynaklandığı bulunmalıdır. Sorun tek bir nedenden de kaynaklanabilir, birçok neden birbirlerine eşlik de ediyor olabilir. Sorunun nedeni anlaşıldıktan sonra aile ile terapist veya hekim eşliğinde hangi adımların atılacağı belirlenir.
